قرار بر این بود که تحریریه سایت اطلاع رسانی وایمکس نیوز با آغاز دهه 90 سراغ آن دسته از فعالان صنف فناوری اطلاعاتی برود که که در طول 10 سال گذشته و حتی قبل تر از آن شاهد رویدادها و تحولات این حوزه بوده اند و یا مهمتر از آن در ایجاد جریان های این حوزه دستی از نزدیک بر آتش داشته اند.

گفت و گو: منصوره خالقی

وایمکس نیوز - یکی از کسانی که خود در ایحاد این تحولات نقشی اساسی داشته و بسیاری از نزدیک وی را می‌شناسند، ناصرعلی سعادت، مدیرعامل شرکت ندا رایانه است که در اینجا با او به عنوان رییس سابق کمیسیون اینترنت سازمان نظام صنفی رایانه ای صحبت می کنیم. سعادت که مدتی است از فعالیت های صنفی کناره گیری کرده است، اکنون اینجا با ماست تا در مورد آنچه در این سال ها اتفاق افتاده است بگوید.

کمیته اینترنت
 تاریخچه ای از آغاز شکل گیری فعالیت های صنف رایانه را بفرمایید و بگویید آیا می توان موضوع شکل گیری تشکل بخش خصوصی را از مهمترین رویدادهای دهه 80 دانست؟
خیلی پیشتر از سال های آغازین دهه 80 شکل گیری انجمنی به نام انجمن شرکت های اطلاع رسانی از راه دور توسط عده ای از دست اندرکاران این حرفه در حال انجام بود.
اما در میانه راه عده ای از دوستان با اساسنامه ای که تنظیم شده بود همان انجمن را با نام دیگری تحت عنوان انجمن کارفرمایان شرکت های اینترنتی به ثبت رسانده و فعالیت خود را آغاز کردند که همچنان نیز فعال است.
با توجه به ماهیتی که این انجمن در نحوه شکل گیری خود پیدا کرد، بسیاری از شرکت های بزرگ حاضر به همکاری با این انجمن نشدند، چرا که می دانستند صنف جای تحقق وعده های صنفی است نه شخصی، بنابراین لازم بود مسایل شرکت های اینترنتی در جایی مطرح و حل و فصل شود.
بهترین و تنها گزینه در آن زمان تشکیل کمیته ای در انجمن شرکت های انفورماتیک بود که بعدها به سازمان نظام صنفی رایانه ای امروز بدل شد.
از چند و چون تشکیل کمیته اینترنت که بگذریم، تبدیل انجمن به سازمان مهمترین رویداد سال های آغازین دهه 80 بود.
این رویداد از این نظر بسیار پر اهمیت بود که انجمن ها تنها یک تشکل صنفی صرف هستند ولی سازمان نظام صنفی رایانه ای جایگاه قانونی ویژه ای دارد و رییس سازمان حکمش را از رییس جمهوری دریافت می کند و می تواند بر تصمیمات دولتی در موقعیت های مختلف اثر بگذارد.

دهه 80 پایان نزاع های صنفی
در دوره اول هیات مدیره سازمان نظام صنفی رایانه ای بسیاری از فعالان صنفی دست به مخالفت با سازمان زدند، آن ماجراها به کجا رسید؟
برای مخالفت با سازمان در آن زمان اتحادیه ها و تشکل های متعددی ایجاد شد که اعضای چندانی نداشتند، هنوز هم این مجموعه ها وجود دارند.
روسای این تشکیلات با اینکه باور داشتند سازمان یک نهاد قانونی و قدرتمند است، اما نمی خواستند آنرا بپذیرند. اما به مرور زمان مجبور به عقب نشینی شدند.
در واقع می توان گفت که دهه 80 دهه پایان نزاع های صنفی بود و دیگر از آن همه مخالفت ها خبری نیست.

شبکه 40 تیکه اینترنت در ایران
نقل قول های متعددی از شما در اینترنت موجود است و به نظر می رسد یکی از بهترین تحلیل ها در زمانی که زمزمه خصوصی سازی مخابرات وجود داشت را در مورد آزادسازی پیش از خصوصی سازی ارایه کردید، نظرتان در مورد آنچه اتفاق افتاد چیست؟
من از همان ابتدا تاکید داشتم که فعالیت های مخابراتی پیش از خصوصی شدن باید آزاد می شد، به عبارت دیگر مخابرات ابتدا باید آنجه را که انجام می داد را به شیوه های مختلف به بخش خصوصی واگذار می کرد و پس از آن خصوصی می شد.
در این روش مخابرات خصوصی شده با توجه به ابعاد و پیشینه ای که داشت دیگر یک تهدید جدی برای سایر شرکت های فعال در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات به شمار نمی رفت.
تا اینجا که روند مذکور اتفاق نیفتاد، یعنی شرکت های خصوصی در حال رقابتی نابرابر با شرکت مخابرات به عنوان یک شرکت عریض و طویل خصوصی شده هستند.
 

اما به هر حال مجوزهای زیادی برای فعالیت های بخش خصوصی صادر شد، اینطور نیست؟
اگر قرار بود کار علمی و مطابق با آنچه در دنیا اتفاق می افتد، صورت گیرد می باید ابتدا یک طرح تجاری تعریف می شد و سپس بر اساس آن چند مجوز کلی برای چند فعالیت صادر می شد. موضوعی که بخش خصوصی به عنوان کننده کار تاکید بسیاری بر آن داشت، اما از سوی دولت توجهی به آن نشد.
اینترنت یکی از این فعالیت هاست؛ صدور این همه مجوز اعم از PAP، ISP، ISDP، وایمکس و غیره شبکه 40 تیکه ای از اینترنت به وجود آورده که سر و سامانی هم ندارد.
اینهمه مجوز تنها برای یک نوع فعالیت ریسک بخش خصوصی را افزایش می دهد و من به اطمینان می گویم که فعالیت در این شرایط برای شرکت های خصوصی بسیار متزلزل است.
بسیار جای تاسف است که کشوری که پس از آمریکا و همزمان با کشورهای اروپایی به فناوری اینترنت دست یافته است، اکنون در چنین جایگاهی باشد.

با توجه به شرایطی که توصیف شد، رشد اینترنت در خلال این سال ها چگونه بوده است؟
بخش خصوصی و اینترنت مانند جریان زندگی با یکدیگر رشد کرده اند، اما این رشد فقط عرضی بوده و عمق چندانی ندارد؛ یعنی تعداد مشترکان افزایش یافته ولی بخش خصوصی نتوانسته حاکمیت را قانع کند که محدودیت 128 کیلوبیت را به عنوان یکی از مصادیق حقوق شهروندی بردارد.
 

 آیا معتقد نیستید که خصوصی شدن مخابرات هرچند دیر و هرچند با این شرایط پدیده خوبی محسوب می شود؟
مخابرات پروانه ای دارد که آنرا تنها می توان به یک شرکت به نام مخابرات داد، بنابراین انحصار دولتی به انحصار خصوصی بدل شده است.
به جرات می توانم بگویم که حتی اگر یک سرمایه گذار با سرمایه ای 20 میلیارد دلاری وجود داشته باشد نمی تواند با مخابرات که چنین پروانه ای را برایش تنظیم کرده اند رقابت کند.
نکته دیگری که در مورد مخابرات و پروانه طلایی اش وجود دارد این است که از ابتدا مانع از انتشار عمومی این پروانه شدند. آیا نباید بخش خصوصی بداند همکار دیگرش در چه حوزه ای و با چه شرایطی باید فعالیت کند؟

دولت و بخش خصوصی هر دو تخلف می کنند
همیشه می گویند داشتن قانون ضعیف به از نداشتن آن است، در مورد مجوزهای صادره اینطور فکر نمی کنید؟
قانون ضعیفی که به آن عمل نمی شود ملاک سنجش نیست، به عنوان نمونه مجوز PAP ها را برای شرکت های ندا دادند، همان طور که از نامش برمی آید نقطه دسترسی انتهایی یعنی خدماتی که می باید برای ارایه اینترنت در نقطه دسترسی نهایی داده شود، اما این شرکت ها به مشتری نهایی سرویس می دهند. بنابراین دولت و بخش خصوصی هر دو تخلف می کنند.
 

تا چه اندازه از تجربیات بخش خصوصی برای تعیین محتویات بندهای مجوزها استفاده شد؟
پیش از صدور مجوزها، بخش خصوصی با صرف زمانی طولانی تنها برای صدور مجوز ISP بیش از 47 مورد را به دولت پیشنهاد کرد، اما حتی یک مورد از آن نیز در بندهای مجوزهای صادره نیامد.
در واقع در آن زمان با وجود اینکه تنها بخش خصوصی با حوزه اینترنت آشنایی داشت و از نزدیک درگیر فعالیت های مربوط به آن بود، اما در کمیسیون تنظیم مقررات هیچ نماینده ای از بخش خصوصی وجود نداشت.

نوشدارو پس از مرگ سهراب
یکی از موضوعاتی که به کرات در رسانه ها به آن پرداخته شد، اختلاف نظر بخش خصوصی و دولتی بر سر این بود که کدامیک باید واردکننده پهنای باند باشد، شما نیز در مورد تبعات واردات پهنای باند توسط بخش دولتی بسیار گفته بودید، اکنون که این هدف محقق شده نظرتان چیست؟
این همه چانه زمانی برای زمانی بود که میزان خرید پهنای باند کشور توسط زیرساخت تنها 20 STM1 بود، در آن زمان بخش خصوصی می توانست با رایزنی با شرکت های فروشنده خارجی در یک فضای رقابتی اینترنت باکیفیت تر و ارزان تری را وارد کند.
اما در آن زمان دولت، اینترنت را با قیمتی به نسبت ارزان، اما باکیفیتی که چندان هم مطلوب نبود و گاهی با تاخیرهایی طولانی پس از تقاضا وارد می کرد.
پس از چندین سال مذاکره با دولت بر سر اینکه کدامیک از ما (دولت یا بخش خصوصی) بهتر است واردکننده پهنای باند باشد و در شرایطی که زیرساخت یکی از مشتریان عمده خارجی در واردات پهنای باند شده است، به کنسرسیومی از شرکت های PAP اجازه داده شده پهنای باند وارد کنند.
نحوه رقابت بخش خصوصی و دولت به این شکل در چند جای دیگر نیز اتفاق افتاده است، در واقع دولت خواسته یا ناخواسته زمانی بخش خصوصی را به عنوان همکار و رقیب خود فرا می خواند که دیگر این رقابت برابر نیست و همکاری ناموفق و به زیان بخش خصوصی خواهد بود.
من گمان نمی کنم که کنسرسیوم پارس گیتی ارتباط در این شرایط نابرابر چندان موفق عمل کند، چون مسلما دولت به عنوان یک خریدار عمده در مقایسه با بخش خصوصی به عنوان خریدار جزء اینترنت را ارزان تر خواهد خرید.
 

علت گرانی پهنای باند به نظر شما چیست؟
هزینه تمام شده اینترنت برای انتقال پهنای باند از خارج لب مرزها چندان رقمی غیرمنطقی نیست، آنچه اینترنت را گران می کند هزینه ای است که دولت برای انتقال پهنای باند از مرز به داخل کشور محاسبه می کند. رقمی که سه برابر هزینه انتقال تا مرز است.
اگر اینترنت در ایران گران است، باید به دنبال راهی برای کاهش قیمت انتقال پهنای باند از مرزها به سراسر کشور باشیم.

کپی رایت را ابتدا راس هرمی ها رعایت کنند
با توجه به اینکه سازمان نظام صنفی رایانه ای برای حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزار به وجود آمد، وضعیت کپی رایت را چگونه ارزیابی می کنید؟
مسلما نمی توان گفت که موضوع کپی رایت حل شده است، از طرفی هنوز هم برای احقاق حقوق تولید کننده نرم افزار هنوز هم باید کفش آهنین به پا کرد، اما در حال حاضر با توجه به اینکه که در دادگستری کارشناسان فناوری اطلاعات حضور دارند حل دعاوی رایانه ای به پیچیدگی سابق نیست.
 

فکر می کنید چه دلیلی باعث می شود که فرهنگ رعایت کپی رایت در کشور ما نهادینه نشود و اصولا چگونه می توان نگاه عمومی را نسبت به این موضوع تغییر داد؟
یکی از عمده ترین دلایل را باید در شیوه عملکرد مسوولان جستجو کرد، به عنوان مثال زمانی که رییس یک بانک از ویندوز اصل روی کامپیوترش استفاده نمی کند چطور می توان از یک دانشجوی جوان چنین انتظاری را داشت.
حتی در بسیاری از موارد دیده می شود کسانی که خودشان به عنوان تولید کننده نرم افزار از رعایت نشدن قانون کپی رایت بسیار آسیب دیده اند خودشان هم در محل کار یا منزلشان از نرم افزارها و سی دی های تقلبی استفاده می کنند.
اما در مورد اینکه چرا کاربران اهمیت این موضوع را درک نمی کنند باید گفت که آنها نمی دانند که با استفاده از نرم افزار های غیر اصل در واقع باعث ویروسی شدن کامپیوترها و در اختیار قرار دادن آسان اطلاعات خود به هکرها می شوند.
اگر اطلاعات همان بانکی که رییس اش ویندوز تقلبی استفاده می کند، روزی به دست یکی از هکرها افتاد و پول زیادی از این طریق از بانک خارج شد، مسوولان بدانند که منشا آن همان ویندوز تقلبی بوده است. این ساده ترین توضیح علت استفاده از نرم افزارهای اصل و رعایت حقوق تولید کننده است.
پس توصیه من این است که ابتدا آنها که در راس هرم اند قانون کپی رایت را رعایت کنند تا کاربران عادی هم به مرور متوجه اهمیت این دو موضوع بشوند؛ اول احترام به حقوق تولید کننده و دوم حفظ اطلاعات خود.

 شاید خالی از لطف نباشد که بدانید ناصرعلی سعادت کسی است که برای اولین بار شیوه اتصال به اینترنت از طریق کارت اینترنت را که در هیچ کجای دیگر در دنیا وجود ندارد ابداع کرده است، همچنین اینترنت هوشمند نیز از روش هایی است که اولین بار توسط وی و از طریق شرکت ندا رایانه برای محاسبه هزینه اینترنت به کار گرفته شده است.
طرح ارسال کارتخوان (POS) به درب منازل برای دریافت هزینه کالای سفارش داده شده نیز روش جدیدی است که توسط ایشان برای اولین بار در کشور پیشنهاد و اجرا شده است.